متولیان صدور مجوز تشکل‌های مردمی از انقلاب تا اکنون

در سال‌های ابتدایی انقلاب، نیروی انتظامی (شهربانی) تنها مرجع صدور مجوز تأسیس تشکل‌های مردم‌نهاد در کشور بود تا اینکه سازمان اوقاف و امور خیریه، وزارت کشور، سازمان بهزیستی، سازمان ملی جوانان و سازمان میراث‌فرهنگی وقت، وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی و کمیته امداد امام خمینی (ره) نیز به‌تدریج به‌عنوان متولیان صدور مجوز تأسیس و فعالیت تشکل‌ها و ناظرین بر فعالیت آنها به نیروی انتظامی افزوده شدند. جدی‌ترین اقدام دولت در خصوص سازماندهی و ساماندهی تشکل‌های مردم‌نهاد در کشور به سال 1384 باز می‌گردد. در این سال آیین‌نامه اجرایی تأسیس و فعالیت سازمان‌های غیردولتی توسط هیئت وزیران تصویب شد و برای اولین بار در نظام حقوقی ایران، شرایط تأسیس، صلاحیت ها، حقوق و تکالیف، ساختار اساسنامه، ارکان تشکل و نحوه تأمین مالی و نحوه انحلال اجباری و اختیاری تشکل‌های مردم‌نهاد تبیین شد. ماده (32) آیین‌نامه مذکور مقرر کرده است: «مرجع صدور پروانه برای سازمان‌های غیردولتی تخصصی با رعایت مقررات این آیین‌نامه و با اخذ نظر دستگاه‌های ذی‌ربط، وزارت کشور است». همچنین به‌موجب تفاهم نامه ای که توسط وزرات کشور و سازمان ملی جوانان (وزارت ورزش و جوانان فعلی) امضا شده بود، صدور مجوز سازمان‌های غیردولتی جوانان به سازمان پیش گفته سپرده شد. در سال 1395آیین نامه جدیدی باعنوان «آیین‌نامه تشکل‌های مردم‌نهاد» توسط وزارت کشور با همکاری وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، وزرات ورزش و جوانان، وزارت دادگستری، سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، سازمان حفاظت محیط‌زیست، معاونت رئیس‌جمهور در امور زنان و خانواده تهیه و به تصویب هیئت وزیران رسید. بر اساس این آیین‌نامه عبارت «سازمان‌های غیردولتی» مندرج در آیین‌نامه مصوب سال 1384 به عبارت «تشکل‌های مردم‌نهاد» تغییر کرد. بسیاری از تعاریف و قواعد مندرج در آیین‌نامه مصوب 1384 اصلاح شد، لکن آیین‌نامه مذکور صراحتاً نسخ نشد. به همین سبب، همچنان برخی از تشکل‌های مردم‌نهاد با عنوان سازمان مردم‌نهاد (سمن) از وزارت ورزش و جوانان مجوز تأسیس و فعالیت می‌گیرند. بر اساس ماده (38) آیین‌نامه تشکل‌های مردم‌نهاد، «مؤسسات موضوع بند «13» ماده (26) قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت» قصد فعالیت در زمینه‌های تصریح شده در ماده واحده لایحه قانونی راجع به تشکیل سازمان بهزیستی کشور مصوب 1359 دارند، در چارچوب احکام این آیین‌نامه از سازمان بهزیستی کشور پروانه فعالیت دریافت می‌کنند و به ثبت میرسند. هم اکنون نیروی انتظامی به‌موجب «آیین‌نامه اصلاحی ثبت تشکیلات و مؤسسات غیرتجاری مصوب 1337 » شورای توسعه و حمایت از تشکل‌ها و سازمان بهزیستی به‌موجب «آیین‌نامه تشکل‌های مردم‌نهاد مصوب 1395» متولیان صدور مجوز تشکل‌های مردم‌نهاد در کشور هستند. علاوه بر این سه مرجع دولتی پیشگفته، کمیته امداد امام خمینی (ره) نیز که یک مؤسسه عمومی غیردولتی است، مجوز تأسیس «مراکز نیکوکاری» را به‌عنوان یک تشکل مردم‌نهاد صادر می‌کند.