بزودی ۳۰ درصد جمعیت ایران سالمند خواهد بود

در نشست دوم از سلسله نشست‌های “ایران جوان” که به همت اندیشکده موج و بنیاد برکت ستاد اجرایی فرمان امام (ره) برگزار شد، صالح قاسمی، کارشناس تحولات جمعیت، به بررسی چشم‌انداز جمعیت ایران از گذشته تا آینده و چالش‌های فرزندآوری پرداخت.

قاسمی در ابتدای سخنان خود، اهمیت جمعیت را به ویژه در حوزه اقتصاد مورد تأکید قرار داد و گفت: “اگرچه کشورهای مانند هند، اندونزی و برزیل از نظر شاخص‌های کلان اقتصادی رشد کرده‌اند، اما این رشد به رفاه عمومی مردم آن‌ها منجر نشده است.” او توضیح داد که در بسیاری از کشورها، رشد اقتصادی نمی‌تواند به تنهایی معیاری برای موفقیت و پیشرفت اجتماعی باشد و باید به رفاه عمومی مردم نیز توجه شود. او همچنین به این نکته اشاره کرد که در ایران، با وجود رشد اقتصادی در برخی سال‌ها، نابرابری‌ها و مشکلات معیشتی همچنان وجود دارد و این موضوع نیازمند توجه جدی است.

وی در ادامه افزود: معمولاً در دنیا، ابتدا شاخص‌های کلان اقتصادی رشد می‌کنند و سپس با فاصله‌ای ۳۰ تا ۵۰ ساله، بر شاخص‌های خرد اقتصادی و رفاه عمومی تأثیر می‌گذارند. این روند در کشورهای غربی نیز مشاهده شده و به همین دلیل پیش‌بینی می‌شود که سهم کشورهای G7 از اقتصاد جهانی کاهش یابد و کشورهای با جمعیت جوان‌تر، مانند کشورهای E7، سهم بیشتری از رفاه عمومی را به دست آورند. قاسمی تأکید کرد که برای ایران نیز باید به دنبال راهکارهایی بود که بتواند جمعیت را به سمت رشد و شکوفایی هدایت کند.

قاسمی با تأکید بر اینکه کشورهای G7، که شامل کشورهای صنعتی و توسعه‌یافته فعلی هستند و ویژگی جمعیتی مشترکی دارند گفت: جمعیت این کشورها یعنی کانادا، فرانسه، آلمان، ایتالیا، ژاپن، بریتانیا و ایالات متحده آمریکا به سرعت به سمت سالخوردگی جمعیت حرکت می‌کنند و نیروی کار درونی خود را به شدت کاهش می‌دهند. در مقابل، این کشورها به مهاجرپذیری روی آورده‌اند. ویژگی مشترک جمعیتی کشورهای E7، (چین، هند، اندونزی، بریزیل، رویسه، مکزیک و ترکیه) علاوه بر جمعیت زیاد، نرخ رشد جمعیت مثبت و ساختار جمعیتی جوان است که به شکل هرم سنی جوان نمایان می‌شود.

وی در ادامه افزود: سازمان جهانی اقتصاد با انتشار پیش‌بینی‌هایی در حوزه اقتصاد، اعلام می‌کند که آینده اقتصاد جهان از کشورهای G7 به کشورهای E7 منتقل می‌شود. به عبارتی دیگر، اقتصاد بر پایه جمعیت می‌چرخد. این نکته را باید در نظر داشت که با وجود رشد شاخص‌های کلان اقتصادی در کشورهایی مانند هند، اندونزی و برزیل، این کشورها به دلیل عدم رفاه عمومی بالا، مطلوب نیستند. بنابراین، اگرچه GDP و GNP این کشورها ممکن است رشد کنند، اما این رشد اقتصادی زمانی ارزشمند است که مردم از رفاه کافی برخوردار باشند.

وی با اشاره به این مسئله که معمولاً در دنیا، ابتدا شاخص‌های کلان اقتصادی رشد می‌کنند و سپس با فاصله‌ای ۳۰ تا ۵۰ ساله، این رشد بر شاخص‌های خرد اقتصادی و رفاه عمومی تأثیر می‌گذارد. این روند، مشابه تجربیات کشورهای غربی پس از انقلاب صنعتی و جهش تکنولوژی است.

قاسمی به دغدغه‌های رهبر معظم انقلاب درباره موضوع جمعیت اشاره کرد و گفت: “طی ۱۲ سال گذشته، ایشان ۶۹ مرتبه به موضوع جمعیت تأکید و تذکر داده‌اند.” او همچنین خاطرنشان کرد که رهبر انقلاب در دیداری که به زودی با بانوان خواهند داشت، به دنبال جمع‌آوری داده‌های جمعیتی هستند. این نشان‌دهنده اهمیت و جدیت رهبر انقلاب در پیگیری مسائل جمعیتی کشور است و نشان می‌دهد که این موضوع از نظر رهبری کشور، یک اولویت اساسی به شمار می‌آید.

این کارشناس تحولات جمعیتی در ادامه به برخی آمارهای نگران‌کننده اشاره کرد و گفت: “نرخ رشد جمعیت ایران از ۳.۹ درصد در سال ۶۵ به ۱.۱ درصد در سال ۱۴۰۲ رسیده و پیش‌بینی می‌شود که این نرخ تا سال ۱۴۱۵ به صفر برسد.” او همچنین به کاهش نرخ باروری از ۶.۵ فرزند به ازای هر زن در سال ۶۵ به ۱.۶ فرزند در حال حاضر اشاره کرد و گفت: “این کاهش نشان‌دهنده بحرانی عمیق در ساختار جمعیتی کشور است.” قاسمی افزود که این روند ممکن است به کاهش نیروی کار و افزایش هزینه‌های اجتماعی منجر شود.

قاسمی با اشاره به استان‌های مختلف کشور، گفت: “استان‌هایی مانند گیلان و مازندران با نرخ باروری ۰.۹ و ۱.۱ فرزند به ازای هر زن، به شدت در معرض خطر قرار دارند.” او همچنین به آمارهای مربوط به سن ازدواج اشاره کرد و گفت: “سن ازدواج در ایران به طور میانگین به ۲۵ سال برای دختران و ۳۰ سال برای پسران رسیده است که این موضوع می‌تواند به کاهش نرخ باروری منجر شود.” او همچنین به افزایش تعداد زوج‌های بدون فرزند اشاره کرد و گفت: “حدود ۲۲ درصد از زوج‌ها در ایران بدون فرزند هستند که این موضوع نیازمند بررسی دقیق‌تر است.”

قاسمی همچنین به روند سالخوردگی جمعیت اشاره کرد و گفت: “در آینده نزدیک، بیش از ۳۰ درصد جمعیت ایران سالمند خواهد بود.” او تأکید کرد که این تغییرات تأثیرات قابل توجهی بر ساختارهای اقتصادی و اجتماعی کشور خواهد داشت و ممکن است منجر به به کاهش نیروی کار و فشار بر سیستم‌های بهداشتی و درمانی شود. این موضوع می‌تواند به بحران‌هایی در حوزه سلامت و تأمین اجتماعی منجر شود که نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و مؤثر است.
این کارشناس در ادامه به چالش‌های اجتماعی ناشی از سالخوردگی جمعیت اشاره کرد و گفت: “پدیده‌هایی مانند سندروم آشیانه خالی و سالمندان سرراهی، مشکلات روحی و روانی را برای سالمندان ایجاد می‌کند.” او افزود: “این مسائل به دلیل عدم حمایت خانوادگی و اجتماعی، می‌تواند به بحران‌های اجتماعی بیشتری منجر شود.” قاسمی همچنین بر اهمیت ایجاد شبکه‌های اجتماعی و حمایتی برای سالمندان تأکید کرد و گفت که باید به دنبال راهکارهایی بود که این قشر از جامعه احساس تنهایی و بی‌سرپرستی نکند.
قاسمی در پایان تأکید کرد که اگر امروز به این چالش‌ها توجه نشود، در آینده‌ای نزدیک ممکن است دیگر فرصتی برای جبران وجود نداشته باشد. او از نخبگان، رسانه‌ها و خانواده‌ها خواست تا با افزایش آگاهی و توجه به مسائل جمعیتی، به بهبود وضعیت جمعیت و رفاه عمومی کمک کنند. این نشست به بررسی گره‌های ذهنی مانع فرزندآوری و راهکارهای ممکن برای افزایش نرخ باروری در ایران اختصاص داشت و با استقبال گسترده‌ای از سوی حاضران مواجه شد. قاسمی در پایان سخنان خود ابراز امیدواری کرد که با همکاری و همفکری نخبگان، بتوان اقداماتی مؤثر برای بهبود وضعیت جمعیتی کشور انجام داد و به یک آینده پایدار و پررونق برای نسل‌های آینده دست یافت