به پایگاه اطلاع رسانی و خدمات الکترونیک اندیشکده موج خوش آمدید
امسال موالید کمتر از یک میلیون نفر میشود/میانگین سن ازدواج کاهش یابد
شناسایی بحران جمعیتی راهی به سوی حل مسئله / ۱۲ میلیون مجرد در کشور داریم
اندیشکده ها نهادی کلیدی در سیاستگذاری عمومی ایران
نرخ باروری در ۱۵ استان افزایشی شد / رشد ۲۸ درصدی تولد فرزند چهارم
لزوم آگاهسازی و جلوگیری از اضطراب غیرضروری نسبت به غربالگریهای بارداری
«ایران»، یکی از سه کشور با چالشهای جدی جمعیتی در دنیا
بیش از دو برابر شهدای جنگ تحمیلی هر سال جنینها کشته میشوند
پیشبینیها از «صفر» شدن نرخ رشد جمعیت تا سال ۱۴۱۵
دومین نشست ملی اندیشکده ها در مرکز پژوهش های مجلس برگزار و در آن بر شناخت اندیشکده ها به عنوان بازوان فکری و اجرایی نظام و همچنین بهره مندی از توان آنها در شناسایی و رفع مسائل کشور، تاکید شد.
به گزارش روابط عمومی اندیشکده موج، دومین نشست ملی اندیشکدهها با محوریت بررسی فرصتها و چالشهای توسعه اندیشکدههای ایران توسط مرکز نوآوری و خانه خلاق قوه مقننه در مرکز پژوهشهای مجلس برگزار شد.
در این نشست جمعی از اندیشمندان و متخصصان و مسئولان از جمله بهروز طهماسب کاظمی، معاون پژوهشی مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، محمدمهدی مهربان، سرپرست مرکز نوآوری و خانه خلاق قوه مقننه، صابر میرزایی، معاون پژوهش و توسعه مرکز همکاریهای تحول و پیشرفت ریاست جمهوری، امیرعلی سیفالدین، مدیر برنامه ملی ارتقا و توسعه اندیشکدههای کشور حضور داشتند.
محمد مهدی مهربان، در این نشست به نقش و اهمیت اندیشکدهها در حکمرانی پرداخت و بر ضرورت بهرهگیری از نخبگان و اتاقهای فکر برای تصمیمسازی و ارائه راهحلهای کاربردی تأکید کرد.
وی با اشاره به اهمیت مشورت در حکمرانی، تصریح کرد: مدیران ارشد کشور درگیر روزمرگی شده و از فکر کردن بازمیمانند. از همین رو، حضور اندیشکدهها بهعنوان حلقه واسط بین علم و اجرا ضروری است. این نهادها میتوانند زبان علم را به زبان اجرایی و مدیریتی تبدیل کنند و در فرآیندهای سیاستگذاری عمومی، از شناسایی مسائل گرفته تا نظارت و ارزیابی، نقشآفرینی کنند.
سرپرست مرکز نوآوری و خانه خلاق قوه مقننه، تعارض منافع و منابع مالی را از مهمترین چالشهای اندیشکدهها دانست و تصریح کرد: در بسیاری از نظامهای حکمرانی، اندیشکدهها تحت حمایت احزاب یا دولتها فعالیت میکنند و سعی دارند با ارائه راهحلهای مبتنی بر نظریهپردازی، مسائل را حل کنند. در کشور ما نیز این نهادها میتوانند با ارائه گزارشها، نشستها، بستههای رسانهای و اعتراضات مدنی، نقش خود را در حکمرانی ایفا کنند.
وی بیان کرد: اندیشکدهها چه بهصورت فردی و چه در قالب شبکهای با چالشهای متعددی مواجه هستند. موضوعاتی مانند جایگزینی نیروی انسانی، ماندگاری و رشد نیروها، و تأمین رضایت مادی و معنوی کارکنان از جمله مسائل درونسازمانی هستند که نیازمند بررسی و ارائه راهحلهای دقیقاند.
مهربان با اشاره به ضرورت حفظ تداوم فعالیت اندیشکدهها، افزود: نگرانی اصلی من این نیست که اندیشکدهها در نظام حکمرانی جایگاه اساسی خود را نداشته باشند. چالش اصلی این است که در دورههای جابهجایی قدرت، این نهادها چگونه میتوانند اثرگذاری خود را حفظ کرده و به فعالیت خود ادامه دهند. ماندگاری اندیشهها و راهحلها به این بستگی دارد که بتوانیم این نهادها را تقویت و پایداری آنها را تضمین کنیم.
وی همچنین تصریح کرد: اندیشکدهها باید بتوانند در دوران گذار، نقش مشورتی خود را حفظ کرده و در ارتباط با حکمرانان، بهعنوان اتاقهای فکر مؤثر عمل کنند. این نهادها نباید صرفاً به یک دوره کوتاه محدود شوند، بلکه باید با انتقال دانش و تجربه، مسیر رشد و ماندگاری خود را هموار کنند.
سرپرست مرکز نوآوری و خانه خلاق قوه مقننه اظهار کرد: تجربههای موفق اندیشکدهها نشان میدهد که گفتوگو و تبادل ایدهها میتواند به بهبود عملکرد این نهادها منجر شود. اگر بتوانیم این تجربیات را به اشتراک بگذاریم و از آنها درس بگیریم، میتوانیم به نتایج ارزشمندی در حوزه حکمرانی دست یابیم.
وی به برنامههای اخیر این مرکز اشاره کرد و گفت: در بازه زمانی میان نشست اول و دوم، تلاش کردهایم نقش راهبردی مرکز نوآوری را بهعنوان یک پل ارتباطی میان اندیشکدهها، مرکز پژوهشها و مجلس عملیاتی کنیم.
مهربان از برگزاری بوتکمپ مسئلهمحوری در حوزه سلامت با همکاری سه اندیشکده خبر داد و گفت: این رویداد، با هدف توانمندسازی و پرورش کارآفرینان سیاستی در حوزه سلامت، شبکهای گسترده از متخصصان را درگیر کرده و در پایان، یک رویداد نهایی به سبک پارلمانهای اندیشهورزی برگزار خواهد شد.
وی همچنین به همکاری با اندیشکدهها در زمینه برگزاری رویدادهای مشترک و پژوهشهای مرتبط اشاره کرد و افزود: هدف ما ایجاد ارتباط میان دفاتر مرکز پژوهشها و اندیشکدهها است تا از ظرفیتهای موجود برای حل مسائل کشور بهرهبرداری کنیم.
سرپرست مرکز نوآوری و خانه خلاق قوه مقننه همچنین از افتتاح آزمایشگاه شبیهسازی دیپلماسی پارلمانی در مرکز پژوهشهای مجلس خبر داد و گفت: در این آزمایشگاه، با مشارکت چند اندیشکده، میزهای مختلفی برای شبیهسازی مذاکرات و گروههای دوستی پارلمانی طراحی شده است.
وی تأکید کرد: این مرکز قصد دارد با همکاری دفاتر مرکز پژوهشهای مجلس و با استفاده از انواع شبیهسازیها، مسائل پیچیده نظام قانونگذاری را در فضایی مشارکتی و شواهدمحور تحلیل کند. یکی از وظایف حاکمیت حمایت از اندیشکدهها برای شکلگیری زیستبومی نوآور و اندیشهورز در زمینه تصمیمسازی و قانونگذاری است. مرکز نوآوری نیز تلاش دارد این زیستبوم را تقویت کند.
مهربان به ضرورت ایجاد رصدخانهای مردمپایه با مشارکت اندیشکدهها برای نظام قانونگذاری اشاره کرد و گفت: این رصدخانه به شناسایی و پایش مسائل کمک میکند و اندیشکدهها به عنوان حلقههای واسط میان مردم و حاکمیت میتوانند نقش مؤثری در این فرآیند ایفا کنند.
وی به چالشهای موجود در این زمینه اشاره کرد و گفت: گاهی در مراحل اولیه شکلگیری اندیشکدهها، با نوعی بههمریختگی مواجه هستیم. اما این دوران نباید ما را ناامید کند، بلکه باید تلاش کنیم تا خود را در زیستبوم حکمرانی به جایگاه شایستهای برسانیم. مرکز پژوهشها نیز با رویکردی شفاف و مبتنی بر عدالت، سعی کرده است هویت اندیشکدهای را حفظ کند و از اعمال حاکمیتهای ویژه بر آن اجتناب کند.
سرپرست مرکز نوآوری و خانه خلاق قوه مقننه در ادامه تأکید کرد: ما به جای بستن قرارداد مستقیم با اندیشکدهها، از سیستم اعطای اعتبار پژوهشی (گرنت) استفاده کردهایم. به این صورت که اگر اندیشکدهای یک مسئله را شناسایی و گزارش آن تأیید شود، هزینه پژوهش از اعتبار پژوهشی مرکز پرداخت خواهد شد. این رویکرد به منظور حفظ آزادی عمل اندیشکدهها اتخاذ شده است.
وی افزود: برای تقویت تعاملات، قطبهای سیاستی در حوزههای مختلف مانند آب و مقابله با تحریم تشکیل شده است. این قطبها از افراد با تجربه علمی و اجرایی بهره میبرند و میتوانند زمینه گفتوگوهای مؤثر و حل مسائل کلان را فراهم کنند. مرکز نوآوری نیز با ابزارهایی مانند سامانهها و برگزاری رویدادهای مختلف، این فرایند را تسهیل میکند. امیدواریم با این اقدامات، شاهد شکلگیری همکاریهای مؤثر و بهبود عملکرد اندیشکدهها در کشور باشیم.
مهربان همچنین با اشاره به چالش ماندگاری اندیشکدهها گفت: یکی از مشکلات اساسی، عدم پایداری اندیشکدههاست. ماندگاری این نهادها ضروری است زیرا دانش انباشتهای که در آنها شکل میگیرد، میتواند به تقویت حکمرانی کمک کند و در بلندمدت نیروهایی را برای اداره کشور تربیت کند. این موضوع باید بهعنوان یک فرصت و چالش مورد بررسی قرار گیرد.
وی در ادامه به مشکلات مرتبط با دادهها و اطلاعات اشاره و بیان کرد: یکی از چالشهای دیگر، دسترسی به دادهها است. در بسیاری از موارد، حتی مرکز پژوهشها یا دولت نیز به دادههای مورد نیاز دسترسی ندارند. این مسئله نیازمند تنظیم پروتکلها و همکاری با نهادهای مرتبط است. ما در حد توان خود تسهیلگری میکنیم و هر جا که دسترسی داشته باشیم، همکاری خواهیم کرد. اما در مواقعی که دادهها موجود نباشد یا دسترسی ممکن نباشد، صادقانه این موضوع را اعلام می کنیم.
اندیشکدهها باید به عنوان بازوان فکری و اجرایی نظام شناخته شوند
صابر میرزایی نیز در این نشست در خصوص ضرورت و نقش اندیشکدهها در مدیریت و پیشبرد مسائل کشور گفت: در گذشته جوامع عمدتاً توسط دولتها اداره میشدند، اما امروز با پیچیدگی روزافزون مسائل، دیگر نمیتوان با سازوکارها و روشهای قدیمی کشورداری کرد. مسائل حاکمیتی و سایر حوزهها آنقدر پیچیده شدهاند که نمیتوان تنها با یک برنامه کلی آنها را حل کرد.
وی افزود: طی چند دهه اخیر، دولت لوکوموتیو اقتصاد بوده، اما اکنون این نقش را نمیتواند ایفا کند و جامعه باید خودش عهدهدار اداره اقتصاد شود.
معاون پژوهش و توسعه مرکز همکاریهای تحول و پیشرفت ریاست جمهوری، عنوان کرد: امروز انتظار میرود دولتها به جای ارائه خدمات اجرایی، به سیاستگذاری بپردازند و تأثیرگذاری عمیقتری داشته باشند.
وی با بیان اینکه حتی سادهترین مسائل نیز پیچیدهتر از گذشته شدهاند، تصریح کرد: در گذشته بسیاری از مشکلات را با بودجه و منابع مالی حل میکردیم، اما امروز پول به تنهایی قادر به حل مسائل نیست. نیازهای ما بیشتر از امکاناتمان شده و آینده نیز نیازمند تغییر رویکردها و ایجاد تحولات بنیادین است.
میرزایی، حضور نیروهای متفکر و متخصص از خارج از سیستم، در کنار دولت را ضروری دانست و گفت: برای این منظور اندیشکدهها میتوانند نقش مهمی ایفا کنند. اما تربیت نیروهای متفکر کار سادهای نیست؛ ویژگیهای شخصیتی و حوصله افراد نقش کلیدی در این فرآیند دارد.
وی ادامه داد: اندیشکدهها باید محیطی برای طرح مسئله و یافتن راهحلهای خلاقانه و کاربردی باشند، نه اینکه صرفاً به تکرار نظرات و راهحلهای قبلی بپردازند.
معاون پژوهش و توسعه مرکز همکاریهای تحول و پیشرفت ریاست جمهوری یادآور شد: تجربه نشان داده است که توسعه صرفاً با فناوری و سرمایهگذاریهای زیرساختی ممکن نیست. حتی در دورههایی که فناوریهای پیشرفتهای داشتیم، مشکلات اقتصادی و اجتماعی ما حل نشدند.
وی با بیان اینکه مشکلات کشور امروز در لایههای مختلف فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی به هم پیچیدهاند، گفت: برای مثال، مسائل مربوط به آب، آموزشوپرورش، یا نظام رفاهی، نیازمند تحلیلهای عمیق و سیاستگذاریهای دقیق هستند که باید از طریق اندیشکدهها پیگیری شوند. دولتها باید از نقش اجرایی فاصله بگیرند و به سیاستگذاری و هدایت مسائل کلان بپردازند.
میرزایی با بیان اینکه در نهایت، نیاز به اندیشکدهها تا زمانی که مسائل و چالشهای جدید وجود دارد، باقی خواهد ماند، تصریح کرد: ما باید این اکوسیستم اندیشکدهای را توسعه دهیم تا بتوانیم بهطور مؤثرتر به مسائل کشور پاسخ دهیم.
وی همچنین به تشریح اهمیت نقش نخبگان در نظام حکمرانی پرداخت و بر ضرورت جذب استعدادهای برتر در ساختارهای پژوهشی و تصمیمگیری تأکید کرد.
معاون پژوهش و توسعه مرکز همکاریهای تحول و پیشرفت ریاست جمهوری تاکید کرد: اندیشکدهها باید محلی برای گردهمایی نخبگان باشند تا از خروج این افراد از اکوسیستم جلوگیری شود. این مراکز میتوانند افرادی را که قصد دارند در کشور باقی بمانند، حمایت و تأمین کنند. اما متأسفانه هنوز سازوکار ساختاریافتهای برای این منظور وجود ندارد.
وی افزود: اندیشکدهها باید نه تنها محل جذب استعدادها، بلکه محلی برای ارتقای سطح دانش و مهارت نخبگان باشند. این افراد در صورت خروج از سیستم، به مدیران، کارشناسان، یا کارآفرینانی مؤثر تبدیل خواهند شد و حضور آنها در جامعه دستاوردهای گستردهتری را به همراه خواهد داشت.
میرزایی با اشاره به مشکلات مدیریت منابع حیاتی همچون آب، اظهار کرد: مشکلاتی نظیر بحران زایندهرود نشاندهنده ناکارآمدی تصمیمگیریهای بخشینگر است. برای حل مسائل چندوجهی، باید از ظرفیتهای اندیشکدهها بهره گرفت. این مراکز میتوانند به ارزیابی و تهیه گزارشهای تخصصی و ارائه راهحلهای جامع به نهادهای حکومتی بپردازند.
وی در ادامه به تاریخچه شکلگیری اندیشکدهها در ایران اشاره کرد و گفت: اولین گامها برای تأسیس این مراکز، از دانشگاه صنعتی شریف آغاز شد. این مسیر با تلاش جمعی از علاقهمندان به پیشرفت علمی کشور توسعه یافت. اندیشکدهها ابتدا با اهداف محدودتری شکل گرفتند، اما به مرور زمان، نقش آنها در نظام حکمرانی و حل مسائل کلان کشور پررنگتر شد.
معاون پژوهش و توسعه مرکز همکاریهای تحول و پیشرفت ریاست جمهوری، تأکید کرد: اندیشکدهها باید به عنوان بازوان فکری و اجرایی نظام شناخته شوند. آنها نهتنها وظیفه ارائه راهکارهای علمی و عملیاتی را دارند، بلکه باید محتوای رسانهای تولید کنند، به مجلس و مدیران دولتی مشاوره دهند و در پیشبرد اهداف حکمرانی مؤثر باشند. نخبگان نیز باید به عنوان مشاوران ارشد سیستمهای حاکمیتی مورد حمایت قرار گیرند.
اندیشکدهها سناریوهای مختلف را به دولت پیشنهاد دهند
امیرعلی سیفالدینی، مدیر برنامه ملی ارتقا و توسعه اندیشکدههای کشور، در ادامه این نشست گفت: یکی از مشکلات فعلی اندیشکدهها این است که معمولاً تنها یک راهحل به دستگاههای اجرایی ارائه میدهند و بعضاً به دولت الزام میکنند که حتماً آن راهحل را اجرا کند. در چنین شرایطی، دولت بهجای آنکه تصمیمگیر باشد، به مجری تصمیمهای دیگران تبدیل میشود. این مسئله باعث میشود وزرا و مدیران دولتی در قبال پیامدهای تصمیمها پاسخگو باشند، درحالیکه مسئولیت واقعی تصمیمگیری بر عهده اندیشکدهها قرار میگیرد.
وی افزود: اگر اندیشکدهها چند سناریو و گزینه مختلف ارائه دهند، دولت میتواند از میان آنها گزینهای را که با شرایط و محدودیتها همخوانی بیشتر دارد، انتخاب کند.
سیفالدینی با بیان اینکه اندیشهورزی نیازمند توسعه کمی و کیفی است، تصریح کرد: ما در برنامه ملی ارتقا و توسعه اندیشکدهها تلاش میکنیم که این فرآیند را تسهیل کنیم.
وی با بیان اینکه اندیشکدهها باید بتوانند رویکردها، روشهای استاندارد و الگوهایی را برای تعامل بهتر با نهادهای دولتی طراحی کنند، بیان کرد: یکی از موضوعات جدی در این حوزه، تعیین ارزش مالی و معنوی فعالیتهای اندیشهورزانه است. آیا باید مانند ثبت اختراعات، حقوق مادی برای اندیشهها قائل شویم یا مالکیت معنوی کافی است؟ همچنین، معیار ارزشگذاری این اندیشهها باید بر اساس نتایج بلندمدت آنها تعیین شود یا پرداختها باید بهصورت پیشاپیش انجام شود؟
مدیر برنامه ملی ارتقا و توسعه اندیشکدههای کشور اظهار کرد: در برنامه ملی ارتقا و توسعه اندیشکدهها، حمایتها بهصورت سهجانبه خواهد بود؛ علاوه بر حضور یک کارفرما، ما نیز از اندیشکدهها حمایت خواهیم کرد. همچنین، در نظر داریم ارتباط نزدیکتری با جامعه اندیشهورزان و اندیشکدههای فعال برقرار کنیم و مکانیزمهای حمایتی جدیدی طراحی کنیم.
وی با بیان اینکه یکی از مسائل دیگر، تعیین ساختار و ترکیب اندیشکدههاست، گفت: در این میان این سوالها مطرح میشود که آیا افراد جوان باید در آنها حضور داشته باشند یا افراد با تجربه؟ آیا کسانی که از دولت خارج شدهاند، میتوانند در اندیشکدهها نقش موثری ایفا کنند؟ تفاوت اندیشکدهها با مؤسسات مشاوره چیست؟ آیا اندیشکدهها اجازه دارند نقش مشاورهای نیز ایفا کنند؟
سیفالدینی با تاکید بر اینکه باید از رقابت ناسالم بین اندیشکدهها جلوگیری کنیم، یادآور شد: اندیشکدهها نباید در تلاش برای پیشی گرفتن از یکدیگر، اعتبار یکدیگر را زیر سؤال ببرند. در نهایت، هدف اصلی ارتقای اندیشهورزی در کشور و ایجاد بستر مناسب برای رشد آن است. امیدواریم با تلاش همه، بتوانیم ساختاری پایدار و مؤثر برای اندیشکدهها طراحی کنیم که نهتنها به نفع دولت، بلکه به نفع کل کشور باشد./
اندیشکده ها نهادی کلیدی در سیاستگذاری عمومی ایران